Ákvörðun Hæstaréttar

1. Samkvæmt 4. mgr. 16. gr. laga nr. 50/2016 um dómstóla standa að ákvörðun þessari hæstaréttardómararnir Ása Ólafsdóttir, Björg Thorarensen og Skúli Magnússon.

2. Með beiðni 12. apríl 2025 leita Birgir Þór Gylfason og Jórunn S. Gröndal leyfis Hæstaréttar, á grundvelli 1. mgr. 175. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála, til að áfrýja dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 20. mars sama ár í máli nr. E-5932/2021: Birgir Þór Gylfason og Jórunn S. Gröndal gegn Landsbankanum hf. Gagnaðili leggst ekki gegn beiðninni en leggur í mat Hæstaréttar hvort skilyrði 1. mgr. 175. gr. laganna séu uppfyllt.

3. Mál þetta lýtur að ágreiningi aðila um hvort skilmáli skuldabréfs sem leyfisbeiðendur gáfu út til gagnaðila árið 2019 um heimild hans til að breyta vöxtum þess standist ákvæði laga nr. 118/2016 um fasteignalán til neytenda og 36. gr., sbr. 36. gr. a til c laga nr. 7/1936 um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga eins og þau ákvæði verða túlkuð með hliðsjón af tilskipunum 2014/17/ESB og 93/13/EBE. Í umræddum skilmála kom fram að gagnaðila væri heimilt hvenær sem er á lánstímanum að hækka eða lækka framangreinda vexti í samræmi við vaxtaákvarðanir gagnaðila á hverjum tíma. Einnig sagði að vaxtaákvarðanir tækju meðal annars mið af vöxtum Seðlabanka Íslands, vöxtum á markaði og öðrum fjármögnunarkjörum gagnaðila. Leyfisbeiðendur byggja á því að óverðtryggð lán til íbúðarkaupa hafi í allmörg ár tekið breytingum í takt við meginvexti Seðlabankans, þannig að álag bankans ofan á þá vexti hafi haldist stöðugt og vaxtafótur almennra íbúðarlána að jafnaði verið um það bil 1,5% hærri en meginvextir, en vegna viðbótarlána um það bil 2,5% hærri. Eftir að leyfisbeiðendur tóku lán sitt hafi markaðsálag gagnaðila á meginvexti Seðlabankans hækkað hröðum skrefum og verið um það bil 3,5% hærra en meginvextir ári eftir útgáfu veðskuldabréfsins.

4. Við meðferð málsins fyrir héraðsdómi var leitað ráðgefandi álits EFTA-dómstólsins. Í áliti hans kom fram að það væri ósamrýmanlegt 24. gr. tilskipunar 2014/17/ESB um lánssamninga fyrir neytendur í tengslum við íbúðarhúsnæði ef skilmálar og upplýsingar til neytanda gerðu honum ekki kleift að skilja aðferðina sem beitt væri við ákvörðun útlánsvaxta. Gæta þyrfti að því að skilmálar væru ekki svo ógagnsæir að forsjálum neytanda væri gert ókleift að átta sig á afleiðingum samningsskilmálans þannig að það ylli umtalsverðu ójafnvægi réttinda og skyldna milli samningsaðila. Það gilti um orðalag eins og „vextir á markaði“ og „breytingar á fjármögnunarkostnaði bankans“, enda væri það að mati dómsins við fyrstu sýn ekki gagnsætt, þótt það væri málfræðilega skýrt og skiljanlegt. Þá taldi dómstóllinn að það mælti einnig gegn skýrleika skilmálans sem deilt væri um að hann hefði að geyma orðin „meðal annars“ enda mætti ætla að þannig væri vísað til þátta sem neytandi þekkti ekki við samningsgerðina. Héraðsdómur taldi að ekki yrði fram hjá því litið að vextir sem leyfisbeiðendur greiddu frá 1. ágúst 2019 til 2. febrúar 2021 voru aldrei jafnháir þeim vöxtum sem upphaflega var samið um, sem námu 6,60%. Vextirnir voru 6,40% á fyrsta gjalddaga í ágúst 2019 og lækkuðu stöðugt fram í desember 2020 er þeir voru orðnir 4,30% sem þeir voru enn er lánið var greitt upp. Við þessar aðstæður væri leyfisbeiðendum alls ekki hagfellt að lagt yrði til grundvallar að skilmáli skuldabréfsins væri ógildur. Því hefði verið slegið föstu með dómi Hæstaréttar 12. október 2017 í máli nr. 623/2016 að við slíkar aðstæður yrðu upphaflegir vextir skuldabréfsins lagðir til grundvallar sem í þessu tilviki væru hærri en þeir vextir sem þau greiddu. Var gagnaðili því sýknaður af kröfum leyfisbeiðenda.

5. Leyfisbeiðendur byggja á því að málið hafi verulegt fordæmisgildi og almenna þýðingu. Umræddan skilmála sé að finna í þúsundum lána gagnaðila og úrslit málsins hafi þannig víðtæk áhrif. Þar reyni með afgerandi hætti á beitingu réttarreglna sem uppruna eigi í EES-samningnum, meðal annars hvaða svigrúm dómstólar hafi til að víkja frá samræmdri túlkun EES-reglna. Loks vísa leyfisbeiðendur til þess að nýlega hafi Hæstiréttur samþykkt að taka fyrir mál sem lúti að gildi skilmála um breytilega vexti þar sem aðstæður séu verulega hliðstæðar og í máli þessu en fyrrgreint ráðgefandi álit EFTA-dómstólsins snúi að þeim báðum.

6. Að virtum gögnum málsins og öllu framansögðu verður að líta svo á að dómur í því geti haft fordæmisgildi, almenna þýðingu fyrir beitingu réttarreglna og verulega samfélagslega þýðingu að öðru leyti. Þá eru ekki til staðar í málinu þær aðstæður sem komið geta í veg fyrir að leyfi til áfrýjunar beint til Hæstaréttar verði veitt á grundvelli 1. mgr. 175. gr. laga nr. 91/1991. Beiðni leyfisbeiðenda um leyfi til áfrýjunar héraðsdóms er því samþykkt.